|
شنبه ۰۱ ارديبهشت ماه ۱۴۰۳ ( 2024 - Apr - 20 )
بازگشت به سعدی در روزگار ما
متن سخنرانی در مراسم یادروز سعدی
تاریخ انتشار : ۰۶ خرداد ماه ۱۳۹۲
سعدي شاعر بزرگ ايران با خلق آثار ماندگاري چون گلستان، بوستان، غزليات، قصايد و مجالس در قرن هفتم هجري قمري توانست جايگاهي در ادب فارسي به دست آورد كه به باور برخي تاريخ ادبيات فارسي را مي‌توان به پيش و پس از سعدي تقسيم كرد.
گنجینه آثار سترگ شیخ نامی، سعدی شیرازی از سه منظر کلی قابل بررسی است:
1.زبان شناختی.
2.محتوایی و اندیشگی
3. هنرمندی و نبوغ شاعرانگی.
تلفیق این سه عنصر بنیادین در ساختار کلی آثار سعدی؛ منجر به پیدایش و خلق آثاري گردیده که از زمانه پرآشوب شاعر تا کنون، همچنان مرکز توجه همگان است.
کلیات وی علاوه بر طرح مسایل اجتماعی در دوران شاعر، لبريز از مضامینی است که به نوعی برخاسته از مسایل فطری و درونی بشر در دوران متفاوت عمر و همساز با خواسته ها و نیازهای طبیعی اوست.
سعدی با شناخت دقیقی که از بشر، خواسته ها و آرمان هایش داشته، در آثار خود طرحی می اندازد تا مطابق خواسته های طبیعی و منطقی بشر حرکت کند، از این روست که با دو ساختار کلی در خلق آثارش روبه روییم:
1. واقع گرایی یا رئالیسم که در آن با جهان داشته ها و واقعیت های موجود در آن و تنوع و فراوانی اطلاعات اجتماعی مواجهیم و از منظر تحلیل های علّی و معلولی با وقایع و حوادث و نتایج حاصل از آن روبه رو می شویم که خود از منظر جامعه شناختی اهمیت بسیار دارد.
2. آرمان خواهی و ایده آلیسم که به واقع همان جهان مُثلی افلاطونی است که مسایل و پدیده ها در آن آغاز می‌شوند و به سوی مُثل آسمانی یا حقیقت و جاودانگی به پیش می‌روند و به جهت فرا زمانی بودن و جهانی بودن، می‌تواند تصویری از جامعه آرمانی به دست دهد.
بر این اساس و با توجه به کمال‌گرایی فطری بشر، آثار سعدی می تواند بخش قابل توجهی از انتظار انسان ها را در هر دو عرصه برآورده سازد. این امر بیانگر همان نكته‌اي است که ویکتور هوگو از آن با عنوان " طنین صدا دار" گروه و یا جمع نام می برد و معتقد است که موفقیت نویسنده و شاعر در درون گروه اجتماعی خود به همین طنین صدادار اجتماعی او بستگی دارد. ( اسکارپیت، 1374: 106) . از این رو است كه در روزگار ما بار دیگر سعدی و آثارش مقبولیت عام و خاص می یابد.
اگر چه سالشمار عمر انفسی سعدی به قرن هفتم محدود مي‌شود اما روز شمار عمر آفاقی سعدی از حضور پیوسته و مداوم او از همان دوران تا کنون در نزد ما حکایت می کند، حضور پرشکوهی که اینک پس از قرن ها ما همچنان بر خوانش نشسته ایم و خوشه چین حکمت و دانش و نبوغ شاعرانه وی گردیده ایم.
تنوع حضور لایه های مختلف اجتماعی درآثار سعدی از پادشاه تا درویش، گروه های سنی مختلف، شخصیت های گوناگون اساطیری، پهلوانی، تاریخی، ایرانی و اسلامی، باورها و عقاید متفاوت، اقوام و قبایل مختلف و .... از نکاتی است که آثار او را فرا زماني و فراسرزميني نموده، توجه قشرهای مختلف اجتماعی را بدو جلب و سلیقه‌های مختلف را قانع و راضي کرده است که البته این امر برخاسته از تجربیات مختلف سعدی در همزیستی و شناخت طبقات گوناگون اجتماعي است که گاه او را به کار گِل می کشاند و گاه به اندرز پادشاهان.
تناسب ساختارهای ذهنی مردم و ساختار و مضامین آثار سعدی و ارتباط این اثر با فرهنگ ایرانی و اسلامی و همخوانی مضامین و موضوعات آن با مصادیق ارزش ها و هنجارهای اجتماعی از قبیل توجه به زندگی فردی، عشق و عرفان، دین و سیاست ، اقتصاد، آموزش و پرورش و تهذیب فردی و جمعی و ...منجر به ماندگاری آثار وی تا دوران معاصر و در میان قشرهای مختلف اجتماعی شده است.
اما به راستي دليل سعدي‌گرايي امروز چيست؟ بي‌ترديد سه دهة گذشته براي ايرانيان فرصت مناسبي در بازخواني هويت ملي، ديني و فرهنگي خود بوده است. بازخواني‌يي كه ريشه در پرسش‌هاي تازه و البته نگاه علمي و دقيق داشته است.
اگر نسل اولِ تجددخواه، مقهور و ذوق‌زدة غرب بود و نسل دوم مقهور نگاه چپ، برخي از روشنفكران امروز خردگرايانه و منصفانه، و با تكيه بر داشته‌هاي گذشته و كنوني به تبيين جايگاه ايران و سعدي پرداخته‌اند.
اندیشمندان و فرهنگوران ایرانی امروز واقع بینانه‌تر و دقیق‌تر و مطمئن‌تر از گذشته با سنت‌ها و ارزش‌ها و آثار ادبی و هنری خود روبه‌رو می‌شوند. آنها با شناخت اندیشه‌های اصیل تحولات اجتماعی در غرب، و جهان و نیز تئوري‌های نوین نقد ادبی و جامعه‌شناسي به سعدی و دیگر مفاخر ادبی و هنری می‌پردازند.
اگر در اوايل قرن بيستم «گلستان» به عنوان مهم‌ترين و معروف‌ترين اثر سعدي بهانه‌اي براي ستيز با سعدي بود در اواخر قرن بيستم «گلستان» بهانه‌اي براي سرآمدي او و جذب انديشمندان و روشنفكران مي‌شود.
و اين حكايت بار ديگر اين نظريه را تأييد مي‌كند كه هيچ متني معناي مطلقي ندارد. معناي هر متن عارضي است. يعني تابعي از فرهنگ حاكم بر زمان قرائت و نيز انديشه، نيت و توان خواننده.
