پایه‌گذاری سازمان اسناد ملی ایران؛ بزرگ ترین افتخار من

مراسم نکوداشت استاد سیروس پرهام مترجم، ویراستار، منتقد ادبی، هنرشناس، فرش‌شناس ایرانی و از بنیان‌گذاران سازمان اسناد ملی ایران با عنوان « تار و پود عمر» در مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس برگزار  شد.

در این رویداد  جمعی از اهالی فرهنگ، فرش‌شناسان و دوستداران پرهام حضور داشتند و در پایان نیز از کتاب «تار و پود عمر » و تمبر  یادبود سیروس پرهام رونمایی شد. 

افتخار پرهام

پرهام 89ساله در این مراسم پایه‌گذاری سازمان اسناد ملی ایران را‌ بزرگترین افتخار زندگی خود خواند .

وی با اشاره به نقش سازمان یونسکو در پایه‌گذاری این سازمان گفت: پیش از تأسیس سازمان ملی اسناد ایران، بسیاری از اسناد تاریخی مملکت درحال ازبین‌رفتن بود، حتی  متمم قانون اساسی مشروطه ایران. متممی که از جهاتی مهم‌تر از خود قانون اساسی بود، چراکه متمم قانون اساسی بر حقوق ملت دست می‌نهد و تصریح می‌کند و ممیزی و سانسور را رد می‌کند .

 پرهام در ادامه به پنهان بودن 80ساله متمم قانون اساسی مشروطه در گنجینه‌ای فردی در بانک شاهنشاهی و سپس ماجرای فروش این متمم به مجلس شورای ملی اشاره کرد و از ادامه این بی‌اعتنایی‌ها نسبت به اسناد ابراز تأسف کرد.

وی ادامه داد: بی اعتنایی فوق ،در کشوری است که نخستین اسناد آرشیوی ثبت‌شده در جهان متعلق به یکی از سلسله‌های آن (هخامنشیان) است».

 پرهام در توصیف  شیراز  گفت: «بسیاری از چیزهایی که در من هست، از فرهنگ این شهر است».

همگام با زمانه

 کوروش کمالی سروستانی  سخنران مراسم نکوداشت دکتر سیروس پرهام بود.

مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس ابتدا از «پیوند همگام با زمانه» این پژوهشگر بزرگ علم و فرهنگ و دانش در پیچ و خم دالان تاریخی عمرش تمجید کرد؛ چراکه طمانینه حضور پرهام، توامان با طرح‌ریزی خلاقانه‌اش در عرصه علم و دانش، چشم‌اندازهایی را ترسیم می‌نماید که ما را به بازنمایی بافت‌ها و باورهای سنتی مردمان این سرزمین فرا می‌خواند. «و بر این قرار ستایش دانایی، شکوه بخردی و عروج به ماورای زیستنی در تکاپوی معنا، همه رسالتی است که امروز فاخرانه در نکوداشت استاد سیروس پرهام آن را به جشن نشسته‌ایم». کمالی، سیروس پرهام را «رادمردی اندیشمند» خواند که «دل بازبستۀ این مرز و بوم است» و در آثارش، آرمان گذشته را به عصر خود پیوند می‌زند و همگام با روزگاران،  آرزوهای زمانه خود را و مردمانش را به تصویر می‌کشد؛ «از رئالیسم و ضدرئالیسم در ادبیات  تا قالی بولوردی، از دستبافت‌های عشایری و روستایی فارس تا شاهکارهای فرشبافی فارس، از ترجمه کتاب‌هایی که دنیا را تغییر دادند تا ترجمه‌های دلنشین و روان اشعار والت ویتمن؛ همه و همه شرح دلدادگی او بدین مرز و بوم است که به گونه‌ای آشکارا در تار و پود عمرش تنیده است».

ماهیت آثارش وجه تمایز اوست

به گفته مدیر دانشنامه فارس، سیروس پرهام در آثارش ماهیتی می‌آفریند که وجه تمایز اوست از دیگر اثرآفرینان برای مواجه با آثاری که خاص اوست و به ارتقای علمی‌اش می‌انجامد. «در خلق آثارش از تکرار هزارباره عبور می‌کند و به بلوغ در آفرینش علمی دست می‌یابد و به بیانی و سبکی ویژه می‌رسد به گونه‌ای که خط سیر فکری‌اش به نمادی برای شناخت سیاق آثارش می‌انجامد».

کمالی در ادامه به «کشف» و «ثبت» انگاره‌های عینیت‌یافته در آثار پرهام تأکید کرد و افزود: گویی نگاه اندیشمندانه‌اش بر آن است تا همگام با زمانه خود، متن و معنا را در تار و پود لحظه‌ها جاری سازد و بدین‌سان آثارش، سرایش معنایی می‌شود که از ذهن کاوشگر و اندیشمندش برخاسته است.

به باور  مدیر دانشنامه فارس، بند بند آثار سیروس پرهام، هویت فردی او را رقم می‌زنند؛ «گویی آمال و آرزوها و دغدغه‌های ذهنی خویش را در قالب نقش‌های مکتوب بر طومار کاغذین به تصویر می‌کشد تا گزینش تجربی و ذهنی او از پدیده‌ها باشد». و این همه را «با بهره‌جستن از جنس لطیف کلماتی به انجام می‌رساند که در شگفتی زبان صمیمانه‌اش لمس می‌شود» و «ذهن اندیشگر استاد سیروس پرهام، توامان با توجه به رخدادهای محیط پیرامونی ، خط سیر حقیقی آثار او را پی‌ می‌ریزد».

کمالی سروستانی سپس با تأکید بر اینکه آثار سیروس پرهام حکایت از دغدغه‌های ذهنی دارد که نه تنها دلباخته علم و ادب و هنر است، که بیانگر آمال و شیوه فکر و ارزش‌های فرهنگی مردمان این سرزمین است، افزود: از این روی، «روزنه‌ای می‌شود برای دیدار دیگرباره زیبایی، تمثیل شیدایی و تجلی هر آنچه خیال باطنی است؛ خیالی که جان مایه‌اش برخاسته از نیستان ذات اوست».

تفکر مانایی فرهنگ اصیل سرزمینش را به دوش می‌کشد

مدیر مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس سپس با تمجید از نقش‌ها و مسئولیت‌های متعدد و درخشان پرهام افزود: سیروس پرهام در هر بزنگاهی که حضور یافته؛ از سنگ سیاه تا دانشکده حقوق دانشگاه تهران، از مؤسسه نوبنیاد فرانکلین تا شورای عالی اداری کشور، از بنیانگذاری و ریاست سازمان اسناد ملی ایران تا عضویت در مرکز اسناد فرهنگی آسیا و تا سرآوری در خلق آثار ماندگار «سیری در هنر ایران»، خوش درخشیده است.

به گفته این فارس‌شناس، استاد سیروس پرهام به گواهی آثارش، تفکر مانایی فرهنگ اصیل سرزمینش را به دوش می‌کشد و بدین سیاق، بازتاب سبزینه‌های اندیشه‌اش، به شیوایی و زلالی، در جاری نگاشته‌هایش در بازشناخت انگاره‌های علمی و بومی این سرزمین ساری می‌شود. «و ما مردمان این مرز و بوم ، امروز به داشتن گنجینه‌ای گرانبار و تکرارناشدنی چونان استاد سیروس پرهام بر خود می بالیم؛ و تا همیشه تاریخ به تکریم از چونان بزرگی دست می‌فشانیم و مفاخرانه بلندای حضورش را ارج می‌نهیم؛ چراکه او بخشی از روح پر تفاخر شریطه فرهنگی شیراز است».

مترجمی درجه‌یک

هرمز همایون‌پور دومین سخنران مراسم نکوداشت سیروس پرهام بود که ابتدا با تمجید از «تنوع» آثار و اقدامات سیروس پرهام، او  را «مترجمی درجه‌یک» خواند و گفت: پرهام ویراستار و مصحح متون قدیمی، پژوهشگر فرش و پایه‌گذاری مرکز اسناد ایران است و در همه‌ی اینها «سرآمد روزگار خود» است. به گفته مدير فصلنامه «نقد و بررسي كتاب تهران»، تنها کسی که می‌تواند در این سطح هم‌سنگ استاد پرهام باشد، کریم امامی است. این مترجم قدیمی در پایان چندوجهی‌بودن اقدامات و آثار سیروس پرهام را «اعجاب‌انگیز» خواند و گفت: شیراز باید مثل همه ایران به وجود و حضور سیروس پرهام مفتخر باشد.

جامعیت و کمالِ آثار پژوهشی پرهام

رضی میری، رییس کمیسیون فرش و صنایع دستی اتاق بازرگانی ایران، سومین سخنران این مراسم بود و در سخنرانی خود از نقش مهم و برجسته استاد پرهام در پژوهش درباره  فرش گفت. میری ابتدا با اشاره به همراه‌داشتن همواره کتاب «دستبافته‌های عشایری و روستایی فارس»  گفت: باید اعتراف کنم که در تمام این سال‌ها هرگز کتابی را مشاهده و مطالعه نکردم که بتواند در جامعیت و کمال درخصوص پژوهش و شناخت دستبافت‌های ایران، با کتاب‌های دستبافته‌های عشایری و روستایی فارس، و شاهکارهای فرش‌بافی فارس قابل قیاس باشد.

 میری در ادامه با اشاره به انتشار قریب‌الوقوع کتابی با عنوان «مجموعه مقالات» اثر استاد سیروس پرهام درباره فرش ایران افزود: برخلاف آثار متنوع و فراوانی که محققان غربی درباره فرش ایرانی نوشته‌اند، تعداد بسیار اندکی از پژوهشگران ایرانی به پژوهش درباره فرش ایرانی پرداخته‌اند.

پژوهشگر جامع‌الاطراف

وی با تأکید بر دقت‌نظر، نکته‌سنجی و اشتیاق پرهام به پرسش و نقد افزود: افزون بر تسلط استاد به ادبیات و نقد ادبی دامنه دانش و شناخت او تنها به فرش ایرانی محدود نمی‌شود و کثیری از آثاری هنری ازجمله پارچه‌بافی، کاشی‌کاری، نگارگری، فلزکاری، قلم‌زنی، مینیاتور و نقاشی را نیز در بر می‌گیرد. در تمام این موارد کوچکترین جزئیات از دید استاد پنهان نمی‌ماند و مورد مطالعه قرار می‌گیرد.

 میری سپس به بیان ویژگی‌های مهم آثار پژوهشی استاد پرهام پرداخت و نخستین و برجسته‌ترین نکته در آثار او را، «طبع کمال‌گرا و حساسیت‌ در حفظ امانت و دقت در صحت انتقال مطالب» خواند. به گفته این کارشناس فرش، دومین ویژگی در آثار پژوهشی سیروس پرهام که «بارزترین تفاوت آثار پرهام با دیگر کتب پژوهشی» است، «نثر فاخر و شیرین پارسی و واژه‌سازی و ابداع عبارات ترکیبی در این زمینه‌ی تخصصی» است. عباراتی چون «شیوه‌یافته» به‌جای «استیلیزه» و «گنجینه‌ی نگارین پای‌سوده» به جای «فرش»، مثال‌های میری از این واژه‌سازی‌های شیرین سیروس پرهام بود.

رییس کمیسیون فرش و صنایع دستی اتاق بازرگانی ایران در ادامه سومین ویژگی در جهان‌نگری آثار پژوهشی دکتر پرهام را «فراتر رفتن به حیطه‌‌ شک و تردید، به‌جای فروافتادن در جزم‌اندیشی و تسلیم‌شدن به ورطه‌‌ی یقین» خواند و افزود: این نوع نگاه در زمانی است که تفکر غالب در گزینه‌ی نخستین و تکیه بر یقین بوده است و کمتر کسی را سراغ داریم که در آن زمان و حتی امروز، بر حاصل جستارش تردید کرده باشد.

وی چهارمین ویژگی آثار پرهام را «تحلیل روش‌شناختی، تاریخی و زیبایی‌شناختی بصری خاص از فرش دستباف ایرانی» خواند و افزود: «هرگز ندیده‌ام که در این شرح و تحلیل‌ها نکته‌ای هرچند کم‌اهمیت از چشم ریزبین و نگاه ژرف او پنهان بماند. به یک‌یک نگاره‌ها می‌پردازد و سعی می‌کند راز و رمزشان را بگشاید و تبارشان را بشناسد». او پنجمین ویژگی آثار سیروس پرهام را «طریق نگارش به‌منظور انتقال و نیل به نتیجه پژوش» خواند که شناخت را هدف قرار داده است.

رییس کمیسیون فرش و صنایع دستی اتاق بازرگانی ایران سپس با اظهار تأسف نسبت به عدم استفاده از آثار پژوهشی سیروس پرهام، در دانشگاه‌ها، بزرگترین دلیل این موضوع را عدم شناخت نسبت به آنها و درنتیجه عدم اشتیاق برای تجدیدچاپ آنها عنوان کرد.

پنجره‌ای به شناخت دستبافته‌ها گشود

 وی در پایان سخنان خود سیروس پرهام را «از تبار پژوهشگران طراز اول عصر ما» خواند که «پنجره‌ای را به شناخت دستبافته‌ها گشود، و روش و نقشه‌را هی ارائه کرد که آیندگان بتوانند روی شانه‌های فراخ او بایستند و دوردست‌ها و افق‌های گسترده‌ی این فرهنگ و هنر سترگ را نظاره کنند».

به باور میری، مبانی نظری این پژوهشگر مبیّن پویایی و شدن است، زیرا سیروس پرهام جزم‌اندیشی و انجماد فکری را برنمی‌تابد، به فضیلت شک می‌اندیشد و در قلمرو تردید می‌زید. به باور این کارشناس فرش، پرداختن شایسته و بایسته به آثار سیروس پرهام، این خردمند گران‌مایه و بزرگ به تحقیقی درخور و نگارش کتابی توسط بزرگی دیگر نیازمند است.

لازم به ذکر است این رویداد به همت مرکز اسناد و کتابخانه ملی فارس، دانشنامه فارس و دانشگاه حافظ شیراز برگزار شد.